Stoommachine bij Gebr. Nagtegaal, Gouda

Iets over het bedrijf

Overzicht der machine

In 1901 begonnen de gebroeders A.J. en G. Nagtegaal te Gouda een fabriek van vuurvaste producten (vuurvaste stenen en vormstukken voor ovens, en smeltkroezen). Van het begin af aan beschikte die fabriek over een stoommachine, met een vermogen van 25 pk. De machine dreef werktuigen in de fabriek, zoals maalstenen, een kleimolen en een kleiwasserij.

Uit archiefwerk van mevrouw B. de Wit (Gouda) blijkt dat de fabriek vooral in de vroege jaren regelmatig werd uitgebreid. Zo werden in 1903 een droogloods, een bergplaats en een tweede langoven gebouwd; in 1905 breidde men de droogloods en het vormlokaal uit; in 1908 kwamen er een nieuw breeklokaal en een ovengebouw bij. In 1910 richtte men een nieuwe schoorsteen op.

Van de stoommachine, de machinekamer, het ketelhuis en trouwens de hele machinale uitrusting van de fabriek was weinig bekend. Tòt nevenstaande foto werd teruggevonden. Deze foto leert ons heel wat over de drijfkracht van het bedrijf.

De krachtbron

De foto toont ongetwijfeld de eerste, oorspronkelijke stoommachine, die uit 1901. De machine die we op de foto zien is zelfs voor 1901 al enigszins ouderwets. Wellicht werd hij tweedehands aangeschaft?

Het is wél een degelijke machine. Het in de Hinderwet-vergunning opgegeven vermogen (25 pk) zal er (met enige moeite) wel mee gehaald zijn. Natuurlijk kennen we de verse-stoom (VS) druk niet, dus eigenlijk valt er niets met zekerheid te zeggen. In ieder geval moest de machine om een dergelijk vermogen te bereiken, zeker wel condenserend werken.

Wat kunnen we uit de foto afleiden? Heel wat. Kijk maar op de volgende pagina's. Oh, voor je doorschakelt: is het je ook opgevallen dat de machine in het buitenste dode punt staat? Een goed machinist probeert dat als het enigszins mogelijk is, te vermijden. Een één-cilinder machine wil niet aanspringen (aanlopen) wanneer hij in deze positie stilvalt. Mocht zich dit onverhoopt toch voordoen, dan kon de machinist de zaak eerst ruim een halve slag tornen. Het aangedreven werk kon niet afgeschakeld worden en moest dus méé getornd worden! Machinisten hadden (terecht) een broertje dood aan tornen. Het was zwaar en onplezierig vermoeiend werk.

Dat we de machine in deze stand aantreffen, duidt er op, dat hij niet meer in gebruik was.